Het is 4 december 1093. Er valt voor Anselmus niet aan te ontkomen. De zieke koning van Engeland reikt hem de bisschopsstaf aan.
De 21e april is het feest van de heilige Anselmus van Canterbury (1033 – 1109), bisschop, belijder en kerkleraar. Onverschrokken in de strijd om het geloof, verdedigde hij de Kerk tegen koning Willem, de roodharige. [Willem II ‘Rufus’, de rossige (1056-1100), derde zoon van Willem de Veroveraar, red.-]
Anselmus weigerde eerst botweg
“Christus, zei hij, wil geen slaaf als vrouw. Hij heeft niets in deze wereld zo lief als de vrijheid van Zijn Kerk.” We vinden een verslag van de wijding van Sint-Anselmus in het werk van pater Réné François Rohrbacher Vies des Saints pour tous les jours de l’année (1853). De Engelse bisschoppen besloten Anselmus te wijden tot aartsbisschop van Canterbury, maar hij weigerde botweg omdat hij wist van de koninklijke inmenging in dit ambt.
Nauwelijks in staat overeind te blijven
De prelaten toonden hem de gevolgen van zijn weigering voor Engeland. De heilige antwoordde dat hij zich bewust was van die problemen, maar dat hij oud was en nauwelijks in staat om zichzelf overeind te houden. Hoe kon hij de last van een hele Kerk dragen? Anderzijds was het niet zijn aard om zich met tijdelijke zaken bezig te houden. “Blijf bij de dingen van God; wij zullen ons bezighouden met tijdelijke zaken,” antwoordden de prelaten. Anselmus zei dat hij meerdere verplichtingen had, en dat het onmogelijk was die op te geven.
Anselmus onder druk
Dus brachten ze hem naar de vorst (Willem II), die ernstig ziek was. De verontruste koning zei tegen hem: “Anselmus, wat doe je? Waarom stuur je me naar de hel? Denk aan de vriendschap die mijn ouders voor u hadden en laat mij niet verloren gaan, want ik weet dat ik gedoemd ben te sterven als ik dit aartsbisdom behoud.” Alle aanwezigen kwamen in beweging, drongen aan bij de heilige Anselmus en beschuldigden hem ervan de dood van de koning te veroorzaken.
‘Lang leve de bisschop!’
De heilige wendde zich tot de twee monniken die hem vergezelden en zei: “Mijn broeders, waarom helpen jullie me niet?” De ene antwoordde: “Als dit Gods wil is, wie zijn wij dan om Hem te weerstaan?” “Helaas – zei Anselmus – je hebt je veel te snel overgegeven.” Toen ze hem zo koppig zagen, beschuldigden ze hem ervan een lafaard te zijn. Ze pakten een kruis, grepen zijn rechterarm en brachten hem bij het bed. De koning overhandigde hem het kruis, maar hij sloot zijn hand. De bisschoppen probeerden die open te wrikken tot ze hem lieten schreeuwen. Uiteindelijk hieven ze zijn hand op met het kruis erin, en zeiden: “Lang leve de bisschop!” Ze namen hem mee naar een naburige kerk, zongen het “Te Deum” en wijdden hem onder zijn protesten in.”
Communicatie met Rome was moeilijk
Hoe vreemd en prachtig is dit! Om de gang van zaken te begrijpen, moeten we bedenken dat Canterbury het oudste bisdom van Engeland is en dus de hoofdzetel van Engeland. In die tijd hadden aartsbisschoppen en primaten, meer dan tegenwoordig, enige zeggenschap over de bisschoppen van hun land. Communicatie met Rome duurde in die tijd lang en was erg moeilijk, en er was geen volledig georganiseerd lichaam van apostolische nuntiussen. Dus voelden de bisschoppen van een bepaald land een grotere behoefte om te leunen op één van hen die de hoeksteen was, en dat was de aartsbisschop van Canterbury.
Verlangen naar wereldlijke macht
Deze aartsbisschop was zeer belangrijk, omdat anderzijds in die periode de kiemen die in de toekomst tot de Revolutie zouden leiden, zich manifesteerden als een verlangen naar wereldlijke macht. Staatshoofden en vooral koningen wilden zich meester maken van de Kerk en haar prerogatieven en haar veranderen in een instrument van materiële overheersing. Zij probeerden de bisschoppen het zwijgen op te leggen, want in die tijd gaven veel prelaten de koningen en machtigen de schuld van hun wandaden. Zij wilden zich meester maken van de goederen waarmee de Kerk vele armen hielp en de luister van de goddelijke eredienst in stand hield.
Dit probleem speelt nog steeds
Anderzijds waren bisschoppen vaak leenheren, wat een element van onpartijdigheid in het toenmalige levensspel bracht. Geleid door een slechte geest, wilden bepaalde koningen andere vetes overnemen om de heren van de kerkelijke vetes te bestrijden. Al deze factoren samen maakten dat vorsten er altijd op uit waren bisschoppen te benoemen voor belangrijke posities om hun instrumenten te worden. Het is kinderachtig te denken dat dit vandaag de dag niet meer gebeurt. Ik kan niet zeggen hoe succesvol deze manoeuvre is, maar één feit trekt mijn aandacht: Ik zie geen aartsbisschoppen zich verzetten tegen de president van een land wanneer deze berispt zou moeten worden voor zijn gedrag. Dus daar zit zeker iets in; dat is een feit.
Angst voor de hel is nuttig
De koning en de bisschoppen wilden vurig dat de heilige Anselmus, een oudere man die talrijke diensten aan de Kerk had bewezen, aartsbisschop van Canterbury zou worden. De bisschoppen, omdat hij een natuurlijke leider was in hun verdediging tegen de koning. De koning, omdat hij moeilijkheden had gehad met de Kerk en ziek was en vreesde dat hij zou sterven en in de hel zou belanden als hij een rampzalige benoeming van een slechte aartsbisschop voor Canterbury niet zou voorkomen. Zoals bekend heeft de angst voor de hel veel mensen naar de hemel gevoerd, en voor de overgrote meerderheid van de mensen zijn er maar weinig dingen die de deur van de hel zo dicht doen als de angst ervoor.
Geen valse bescheidenheid
Dan was er die zeer merkwaardige scène: de bisschoppen vragen de heilige Anselmus het ambt van aartsbisschop van Canterbury te aanvaarden, wat hij weigert met een argument dat een heilige waardig is. Het is geen excuus vanwege valse bescheidenheid, maar iets waarachtigs: een oude, vermoeide man die zichzelf nauwelijks overeind kan houden, uitgeput door eerdere diensten aan de kerk, is natuurlijk bang zo’n zware taak niet naar tevredenheid te kunnen uitvoeren, en daarom probeert hij deze last te vermijden.
Anselmus vreesde eigen zwakte
Bovendien kende hij waarschijnlijk de koning en zijn entourage goed en dacht dat als de koning genezen was, hij nog meer problemen voor de Kerk kon veroorzaken (een gewaarschuwd man telt voor twee). Ook de opvolgers van de koning, die deel uitmaakten van zijn hofhouding, hadden dezelfde mentaliteit. De heilige Anselmus zou moeten strijden tegen de wereldlijke macht en vreesde natuurlijk voor zijn zwakte, in de veronderstelling dat een jonge man deze strijd beter zou kunnen voeren. Maar zijn deugdzaamheid was zo groot en iedereen had er vertrouwen in dat de genade hem zou helpen, en ze wilden allemaal dat hij aartsbisschop zou worden.
Gaf Anselmus lachend toe?
Dan komt de scène die we net gelezen hebben – met fysiek geweld. Misschien was er een vriendelijk persoon die dat al lachende uithaalde – de kroniek zwijgt over dit punt. Maar de episode is zo vreemd dat je deze hypothese niet als absurd kunt afdoen. Lachend besloot hij op een gegeven moment, onder druk van anderen, toe te geven. Hij voelde zich niet langer fysiek gedwongen, maar moreel overtuigd dat hij zich niet moest verzetten tegen zo’n algemeen en unaniem verlangen.
Liever dood dan bisschop?
De heilige Anselmus zou de wijding niet hebben aanvaard als hij ervan overtuigd was dat dit niet de wil van God was. Als heilige zou hij als martelaar zijn gestorven, maar hij zou zich niet hebben laten wijden als het niet de wil van God was geweest. Dat zou het eerste martelaarschap zijn geweest van een priester die liever werd gedood dan bisschop te worden. Aangezien hij nu in de hemel is, moeten we er zeker van zijn dat hij deze missie werkelijk wilde aanvaarden, en zo aartsbisschop van Canterbury werd.
Hemel moet ‘met geweld bestormd’
De goddelijke genade werkt vrij en verstandig en gebruikt soms vreemde middelen. Nooit immoreel of onwettig, maar mogelijk verrassend en verontrustend. Wie weet of de genade dit punt wilde bereiken om de onthechting van deze man te laten zien en hem meer vrijheid te geven om tegen de koning te vechten. In ieder geval komen de woorden van Onze Heer Jezus Christus in het Evangelie in gedachten: “Het Koninkrijk der hemelen wordt met geweld bestormd”. Men moet “met geweld bestormen” om het Koninkrijk der Hemelen binnen te gaan.
Volharding kan verdienste vervangen
Soms is het zelfs nodig heilig geweld te doen tegen God: Onze Heer heeft zelf die bewonderenswaardige gelijkenis van een man die al in bed ligt, en iemand klopt op de deur om brood te vragen. Hij zegt dat hij er geen heeft; hij ligt en wil niet antwoorden. Maar de man is zo vervelend dat de huiseigenaar opstaat, de deur opent, hem brood geeft en eraan toevoegt: “Dat komt door je gezeur; ga nu maar weg.” Onze Heer legt uit: dit is een voorbeeld voor hen die bidden. Als we geen verdiensten hebben, moeten we heel volhardend zijn. Want door aan te dringen, ‘ergeren’ we als het ware Onze Lieve Heer en krijgen we wat we willen.
Mysterie verwijst naar goddelijke superioriteit
Hier hebben we iets vergelijkbaars en worden we geconfronteerd met de hogere, ondoorgrondelijke wegen van God die niet altijd helemaal verklaarbaar zijn en die een van de schoonheden van de kerkgeschiedenis vormen. Als in de kerkgeschiedenis alles verklaarbaar was, duidelijk, zuiver, zoals in een melkveebedrijf, zou de geschiedenis van de Kerk niet de geschiedenis van de Kerk van God zijn. Zij zou een van de noties missen die werkelijk goddelijk zijn, namelijk het heilige mysterie. Hoe duidelijker het is dat iets goddelijk is, hoe mysterieuzer moet het zijn, want de aanwezigheid van mysterie is een teken van goddelijke superioriteit dat respect afdwingt.
Gezegd om te begrepen te worden
In een terzijde wil ik u herinneren aan wat Thomas van Aquino zegt over obscure woorden in de Schrift. Hij schrijft dat men dit bezwaar zou kunnen maken tegen duistere passages in de Schrift: “Dit werd gezegd om begrepen te worden. Als het gezegd werd om begrepen te worden, weet God zich duidelijk en correct uit te drukken. Als het niet zo is uitgedrukt, is het ofwel niet door God gezegd, ofwel heeft God iets onbegrijpelijks gezegd.”
Ondoorgrondelijke God
Hoe kom je uit dit schijnbaar onmogelijke raadsel? Sint-Thomas vliegt er als volgt overheen: Voor de vorming van de menselijke geest moeten goddelijke dingen bepaalde mysteries hebben, en iets wat God tot de mens spreekt toont zich mysterieus om zijn grootheid te manifesteren, van zijn goddelijkheid te spreken, en daarom zegt Hij geen duidelijke dingen om te laten zien hoe ondoorgrondelijk Hij is. Dit is dus een houding vol Wijsheid.
Geloven vanwege het mysterie
Hetzelfde gebeurt in deze episode met de heilige Anselmus. God toont zijn goddelijke grootheid door deze mysterieuze feiten, en later worden de dingen verklaard. Voor sommige tijdgenoten van onze Heer moet het lijdensverhaal ongetwijfeld een onverklaarbaar mysterie hebben geleken, dat de verrijzenis nodig had om begrepen te worden. Wij zijn in de aanwezigheid van een mysterie. We zijn in de aanwezigheid van het grootste mysterie in twintig eeuwen van het leven van de Heilige Kerk. Laten we geloven in de goddelijkheid van de Kerk en de Heilige Katholieke Kerk meer dan ooit liefhebben! Ik zou nooit zeggen “ondanks het mysterie”, maar vanwege het mysterie.
Grote mysteries hebben grote verklaringen
Alleen een heilige en goddelijke Kerk kan zo’n standvastigheid, zo’n grootsheid hebben om zo’n diep en duister mysterie te bevatten. Zij moest een goddelijke Kerk zijn om niet te sterven aan dit mysterie, om door het tijdperk van het mysterie heen te komen en zich aan de andere kant glorieus en schitterend te tonen alsof zij was opgestaan! Vanuit deze kleine en mysterieuze episode uit het leven van de heilige Anselm moeten we naar veel hogere regionen van de grote mysteries van de katholieke Kerk vliegen. Laten we daarom vanavond voor Onze Lieve Vrouw een daad van liefde stellen voor het enorme mysterie waarvoor we staan, voor het enorme mysterie waarvoor we leven, in de zekerheid dat grote mysteries later grote verklaringen hebben.
Nooit heeft een mens voor zo’n verschrikkelijk mysterie gestaan als de heilige Jozef, maar wat een verklaring, wat een opheldering! Het is de verklaring der verklaringen!
Deze tekst is overgenomen van pliniocorreadeoliveira.info en is gebaseerd op een conferentie door prof. Plinio op 20 april 1967.