Door Plinio Corrêa de Oliveira
Sint-Antonius volgens Giotto (1267-1337): “een persoon met een Hercules-achtig lichaam, met een stierennek, sterk, met een ernstige fysionomie, een heersende en majestueuze blik, als de Kerkleraar die hij was”.
Het feest van de heilige Antonius van Padua (1195-1235), Belijder en Kerkleraar, vieren we op 13 juni. Zijn eretitels zijn ‘Ark van het Testament’ en ‘Hamer der Ketters’, Franciscaan.
Wereldwijd feest
Op die dag vullen kerken van alle landen zich, in ieder geval in het Westen, met gelovigen, die het feest van Sint-Antonius vieren en overal worden afbeeldingen van Sint-Antonius opgehangen ter verering voor de gelovigen. Dit doet me denken aan toen ik in 1950 in Assisi was, toen ik de gelegenheid had om vast te leggen hoe de heilige Antonius was.
Hercules-achtige heilige
Daar, in de Basiliek van Assisi, wordt een schilderij van Giotto getoond, dat het best gelijkende schilderij blijkt te zijn, het meest waarschijnlijk representatief voor de persoon van de heilige Antonius. En dan hebben we het over over een persoon met een Hercules-achtig lichaam, met een stierennek, sterk, met een ernstige fysionomie, een heersende en majestueuze blik, als de Kerkleraar die hij was. Dus kocht ik een paar foto’s van deze afbeelding.
Afgebeeld als ‘onvolwassen mannetje’
Tegelijkertijd kocht ik een stapel identieke afdrukken die werden verkocht aan mensen die ook naar de kerk gingen, en die de heilige Antonius voorstelden, niet volgens de historische waarschijnlijkheid van Giotto’s schilderij, maar volgens een concept dat in gewone afbeeldingen voorkomt. Dus, een onvolwassen mannetje, blozend, met het Kindje Jezus op zijn arm, kijkend alsof hij niet helemaal begrijpt waar hij mee bezig is met het Kindje Jezus op zijn arm; het Kindje Jezus kijkt ook alsof hij niet helemaal begrijpt wat hij op de arm van Sint-Antonius doet, beiden lachend naar elkaar alsof ze willen zeggen: sorry, er moet een vergissing in het spel zijn.
Wonderen die zijn prediking voltooiden
In de fysionomie van de heilige Antonius was er niets wat van de Kerkleraar sprak, niets wat de man voorstelde die beschouwd werd als de grootste kenner van zijn tijd van het Nieuwe en Oude Testament, – de Heilige Schrift – , omdat hij de zeldzaamste, meest uitzonderlijke, meest genegeerde passages kende en er buitengewone effecten voor zijn prediking uit haalde. En de heilige Antonius, bekend als de ‘Hamer der Ketters’, als polemist, als een man die kon argumenteren – niet ‘dialogeren’ (in de irenische betekenis van die term) – was in staat om met ketters in debat te gaan, om ze plat te walsen – er was niemand zoals hij – en nog steeds omgeven met wonderen die zijn prediking voltooiden en hem de schrik van de ketters maakten.
Waarom ook ‘patroon van de strijdkrachten’?
De echte historische Sint-Antonius, zoals hij door de Kerk is aangewezen als ons model, en dus zoals hij in de hemel is, is echter bijna volledig verdwenen. Hij is een fysieke figuur die niets met hem te maken heeft, vooral zijn morele fysionomie niet. Sint-Antonius is niet alleen de ‘Hamer der Ketters’ en de ‘Ark van het Testament’, maar wordt ook vereerd als patroon van de strijdkrachten. De reden hiervoor is onder andere dat Sint-Antonius ooit het voorwerp was van een speciale devotie van een Spaanse admiraal.
Commando overgedragen aan Sint-Antonius
Een Spaans eskader belegerde de stad Oran en er was geen manier om een effectief resultaat te bereiken. Dus ging de Spaanse admiraal naar een beeld van de heilige Antonius, plaatste zijn admiraalshoed op het beeld, gaf hem de insignes van het commando en vroeg hem tegen Oran te strijden.
Moren bedreigd met hemelvuur
De Moren sloegen onverwachts op de vlucht. Toen ze werden ondervraagd, zeiden ze dat een broeder met de hoed van de admiraal onder hen was geweest en Oran had bedreigd met het vuur van de hemel, en dat ze het daarom verstandig hadden gevonden om te vertrekken. Met andere woorden, dit aspect van de ‘Hamer der Ketters’, die tegelijkertijd de Moren schrik aanjaagt en zich aan een ongelovige stad presenteert en deze met hemelvuur bedreigt, is afgeschaft.
Rio de Janeiro door calvinisten belegerd
Hier zien we de jammerlijke achteruitgang van de devotie tot de heiligen in onze tijd. Met andere woorden, hoe ze niet langer de ware heiligheid vertegenwoordigen in de legende die om hen heen is gecreëerd. Wie zal bijvoorbeeld het leven van de heilige Antonius becommentariëren, deze gebeurtenis die plaatsvond in Rio de Janeiro, die als volgt was: Rio de Janeiro werd belegerd door de Franse calvinisten en was al bijna volledig overgegeven en de stad had geen middelen om weerstand te bieden.
Hernieuwd vuur voor de verdediging
De broeders namen toen het beeld van de heilige Antonius mee de heuvel af, plaatsten het op een pilaar die daar stond en het eenvoudige tonen van het beeld, op een wonderbaarlijke manier, bracht zo’n vurigheid in de stad teweeg dat een groot aantal jonge mensen zich aanmeldde, waardoor het mogelijk werd om het verzet tegen de Fransen te reorganiseren zodat de Fransen, na een korte tijd, vertrokken.
Gevolgen voor heel de kerkgeschiedenis
Rio de Janeiro werd dus niet calvinistisch, en misschien met gevolgen voor de hele Latijns-Amerikaanse geschiedenis, en dus voor de hele kerkgeschiedenis, vanwege deze symbolische actie van deze prachtige aanwezigheid van de heilige Antonius. Dit zijn allemaal dingen die niet gezegd, niet verteld, niet becommentarieerd worden, en daaruit kun je twee dingen opmaken:
Toon ook de strijdbare kant van heiligen
Ten eerste hoe betreurenswaardig deze verdraaiing van het leven van de heiligen is. Maar aan de andere kant ook: hoe bewonderenswaardig het is om te strijden voor het herstel van al deze dingen en om de heiligen zelf te laten zien van hun strijdbare kant, hun strijdersaspect, hun polemische aspect, hun contrarevolutionaire aspect, dat de revolutie zo graag verbergt en verhult.
Deze tekst is overgenomen van pliniocorreadeoliveira.info en is ontleend aan een conference die prof. Plinio op 12 juni 1965 gegeven heeft.